Όταν ο Τζίτζικας συνάντησε τον Μέρμηγκα

Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

Ο Τζίτζικας κι ο Μέρμηγκας. Ένα εκπαιδευτικό παραμύθι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις απόψεις περί ένταξης στο κοινωνικό σύνολο και τη διαχείριση των προβλημάτων. Κάποιες φορές αναρωτιέσαι εάν όλα τα παιδάκια όντας μέσα στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι οι μελλοντικοί ενήλικες Μέρμηγκες που οφείλουν να είναι πιστοί στο στόχο και στο καθήκον, να εργάζονται νυχθημερόν για μερικά ψίχουλα του χειμώνα, να δουλεύουν χωρίς σταματημό κάτω από τον καύσωνα, χωρίς να κοιτάνε δεξιά αριστερά και φυσικά να απαξιώνουν τον οποιοδήποτε αποφασίζει να ζήσει διαφορετικά. Ακόμη και εάν το διαφορετικό, όπως η ζωή του Τζίτζικα, προσφέρει χαρά και μελωδικούς σκοπούς στους γύρω του, είναι ένοχο γιατί παρεκκλίνει και φυσικά δεν υπάρχουν περιθώρια συγχώρησης ακόμη κι αν ο τάδε Τζίτζικας συνειδητοποιήσει πως ίσως έσφαλε και θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί περισσότερο ακόμη και την τελευταία στιγμή. Όχι. Του κλείνουμε την πόρτα στα μούτρα και τον αφήνουμε να πεθάνει.

Έτσι, για να μάθει να φέρεται ο αλήτης.  Τελικά, ο ελληνικός τρόπος εκπαίδευσης προετοιμάζει με υπόγειο τρόπο την ένταξη των ανυποψίαστων παιδιών σε μια ενήλικη κρεατομηχανή, που κερδίζει ο κουτοπόνηρος, ο ρατσιστής και το ο,τιδήποτε διαφορετικό πάει περίπατο μέσα από δογματικές ψευτοηθικές διδασκαλίες;

Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι ονομάζουν «απάθεια του θεατή», την κατάσταση όπου κάποιος δεν επεμβαίνει για να προσφέρει βοήθεια, καθώς ελπίζει ότι κάποιος άλλος θα το κάνει κι έτσι ο ίδιος θα αποφύγει τυχόν αρνητικές συνέπειες. Μία κατάσταση που στην Ελλάδα τουλάχιστον, καλλιεργείται από τα πρώτα σχολικά χρόνια. Το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα: Ευθυνοφοβία και άρνηση εμπλοκής στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτό το είδος της απάθειας συναντάται συχνά στα σχολεία όπου ο εύκολος τρόπος αντιμετώπισης ενός απόμακρου μαθητή για παράδειγμα, είναι η πλήρης αδιαφορία από την πλευρά του δάσκαλου/καθηγητή, γιατί «πού να μπλέκεις τώρα, δεν υπάρχει και ψυχολόγος στο σχολείο».

Καταρχάς, η εκπαίδευση είναι μια  συγκεκριμένη διαδικασία που το πλαίσιο και το περιεχόμενο καθορίζεται από το κράτος και περιλαμβάνει πολύ περιορισμένους στόχους.  Αντίθετα, όταν κάνουμε λόγο για παιδεία, εννοούμε την ακατάπαυστη διαδικασία της μάθησης και μάλλον εδώ είναι όλη η προβληματική, το ότι όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης έχουν οριοθετημένους και συντηρητικούς μαθησιακούς στόχους.

Οι θεματικές που θα έπρεπε να επιβάλλονται σε έναν εκπαιδευτικό χώρο είναι ανεξάντλητες. Η περιβόητη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η σωστή οδηγική συμπεριφορά,  η δικαιοσύνη, όχι ως έννοια αλλά ως μια ρεαλιστική καθημερινή κατάσταση που καλείσαι να εφαρμόζεις σε όλο το φάσμα της ζωής, όπως και η κουλτούρα της διαφωνίας (τέχνη υψηλοτάτων προδιαγραφών) και το δικαίωμα στη διαφορά ως το πιο βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η συνειδητοποίηση ότι η παρέκκλιση δεν είναι απαραίτητα εγκληματική. Ότι το αυθεντικό πρέπει να αναγνωρίζεται, είτε μιλάμε για μορφές πολιτισμού, για σεξουαλικές πρακτικές, για τέχνη, για τρόπους ζωής. Η εκμάθηση της διαχείρισης της ματαίωσης, της ασθένειας, της απώλειας. Η αποδοχή και η προσφορά δεύτερων ευκαιριών μέσω της  αναγνώρισης των όποιων λαθών.

Τα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια σε γενικές γραμμές λειτουργούν ως μικρά κλειστά συστήματα που κάποτε θα πρέπει να ανοίξουν. Στον ελλαδικό χώρο, η εκπαίδευση στα πανεπιστήμια είναι δεμένη με τα επαγγελματικά αδιέξοδα των διδασκόντων και την προσφορά του μέλλοντος των φοιτητών στα κόμματα με συνέπεια την κατάπνιξη της δημιουργικότητας. Σε ένα τέτοιο καθεστώς  για ποια εκπαίδευση να συζητάμε;  Η εκμάθηση, η εκπαίδευση, είναι δρόμοι που οδηγούν στην επίτευξη αυτού που ονομάζουμε παιδεία. Παιδεία του ατόμου, παιδεία της κοινωνίας. Δεν φτάνει να υπάρχει το σύστημα γενικώς και αορίστως αλλά ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα μέσω του οποίου ο καθένας θα μαθαίνει ότι είναι ατομικά υπεύθυνος να αντιλαμβάνεται τη γνώση που του παρέχεται στη διάρκεια της ζωής του.  Αυτό που σίγουρα απουσιάζει είναι εκπαιδευτικοί «ερωτευμένοι» με το αντικείμενο που διδάσκουν, όπου μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας να αποκτούν τη δύναμη και την ικανότητα όχι μόνο να μεταδίδουν γνώσεις αλλά και να εμπνέουν.

Μέσω της εκπαίδευσης, χτίζονται συγκεκριμένα μοντέλα σκέψης, τα οποία είναι δομημένα με τέτοιο τρόπο που οι αντιληπτικές μας ικανότητες και προτιμήσεις δεν μας επιτρέπουν να συνειδητοποιούμε αυτά που αρνούμαστε να γνωρίσουμε. Έτσι καταλήγεις να αποδέχεσαι μια συγκεκριμένη πραγματικότητα ως αληθινή γιατί η αντιληπτικότητά σου δεν έχει εκπαιδευτεί να δεχτεί κάποια άλλη.  Για να δεχτείς να μάθεις όλα εκείνα που αρνείσαι, χιλιάδες καταστάσεις πρέπει να διευθετηθούν μέσω της αυτογνωσίας και της αλλαγής που συνυπάρχει με λεπτές ψυχικές ισορροπίες και δυστυχώς αβέβαια αποτελέσματα.

Μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση εφοδιάζει κάποιον με την ικανότητα να διακρίνει τις πραγματικές μορφές της βίας, για την οποία τόσος λόγος γίνεται, τις κρυμμένες της μορφές μέσα στη θνητή μας καθημερινότητα. Τι ειρωνεία όταν ακόμη στα σχολεία  οι μαθητές καλούνται να αποστηθίζουν τιμημένα ποιήματα για την πατρίδα και να κάνουν την προσευχή τους ως γνήσια τέκνα αυτής της πατρίδας όπου ενίοτε κάποιοι δάσκαλοι  βαφτίζουν αυτοβούλως με ελληνικά ονόματα τους μαθητές που έρχονται από άλλες χώρες. Κάτι απαράδεκτο, βίαιο και προσβλητικό στο μέγιστο βαθμό για αυτούς τους μαθητές και τις ιστορίες των γονιών τους που κρύβει όλη τη ξενοφοβία και το ρατσισμό αυτού του τόπου. Το να τιμάς και να μνημονεύεις αγώνες και έργα σπουδαίων ανθρώπων είναι τελείως διαφορετικό από τη σπουδή της πλύσης εγκεφάλου.

Αίτημα λοιπόν, μια εκπαίδευση που θα μας διδάξει πώς να μαθαίνουμε ακατάπαυστα. Να μαθαίνουμε ότι αποτελούμε μια στιγμή, ένα κομμάτι της ιστορίας όπου δεν χρειάζεται να διεκδικούμε ως τρόπαιο κακής εκμετάλλευσης το παρελθόν και προπαντός το μέλλον. Την ιστορία όμως για να την αντιληφθείς, πρέπει να είσαι έξυπνος και για να γίνεις κομμάτι της πρέπει να της αξίζεις, ακόμη κι αν πολλές φορές επιβάλλεται να δρας ως μονάδα, καθώς όπως η ίδια η ιστορία μας απέδειξε, οι συλλογικοί στόχοι μπορούν να είναι και παράλογοι και ανέφικτοι. Χρειαζόμαστε εκπαιδευτικά μοντέλα όπου ο δείκτης νοημοσύνης δεν θα είναι αφορμή για ειδικά και μη ειδικά σχολεία.  Μια μορφή εκπαίδευσης, όπου παιδιά από όλα τα είδη οικογένειας θα μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς να δείχνουν υποτιμητικά το ένα το άλλο.  Παιδιά από μονογονεϊκές οικογένειες, παιδιά ορφανά, παιδιά διαφορετικά, παιδιά με γονείς του ίδιου φύλου.  Όμως αυτά που καλλιεργούνται σήμερα, είναι προφανώς αντιπροσωπευτικά της οικογένειας και της κοινωνίας,  γι’ αυτό άλλωστε όταν ένας εκπαιδευτικός καινοτομεί, κυκλοφορεί ως είδηση, πάντοτε στο διαδίκτυο και ποτέ στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Τα προβλήματα στην εκπαίδευση, συζητιούνται απαγορευτικά πολλά χρόνια. Φτάσαμε στο σημείο μηδέν όπου το να έχουν οι μαθητές βιβλία αποτελεί πολυτέλεια. Τελικά, όλη αυτή η ατελείωτη επανάληψη των προβλημάτων και των λύσεων που ποτέ δεν έρχονται κι όταν έρχονται δεν προβάλλονται, θυμίζει εκείνο το σκύλο που κυνηγάει την ουρά του.  Για να την πιάσει πρέπει ή να πάθει εξάρθρωση ή να μακρύνει η ουρά. Το ένα είναι επίπονο, το άλλο αδύνατο. Ας θυμόμαστε λοιπόν ότι, το γκρέμισμα των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων μέσω της εκπαίδευσης είναι μια δύσκολη υπόθεση για γερούς μαθητές και ακόμη πιο δυνατούς εκπαιδευτές.

Ένας μαθητής χρειάζεται κίνητρο και πάθος. Λίγο από το κίνητρο του Μέρμηγκα για τη φροντίδα του μέλλοντος, λίγο από το πάθος του Τζίτζικα για τη χαρά και την απόλαυση της ζωής. Ίσως έτσι στην ενήλικη ζωή του θα είναι σε ετοιμότητα να ανακαλύπτει εκ νέου τα κίνητρα και το πάθος για το καινούριο και για το παλιό, την ενέργεια να μεταδίδει αυτά που γνωρίζει ακόμη κι αν δεν είναι πολλά ή τόσο σπουδαία για τις προσδοκίες των άλλων, ενάντια στο ψέμα του ιδανικού, μαθαίνοντας την κατανόηση όλων των ερεθισμάτων.

Όμως, οι κοινωνικές καταστάσεις δεν διευκολύνουν καθόλου έναν τέτοιο συνδυασμό.   Όταν οι προσπάθειές σου συνολικά δεν κάνουν τον κόσμο καλύτερο, όταν οι αδικίες γίνονται μπροστά στα μάτια σου κι αν επιχειρήσεις να τις σταματήσεις οι πιθανότητες να σου ρίξουν ένα χέρι ξύλο αυξάνονται, όσο τα κράτη αναπολούν τον ολοκληρωτισμό με πιο δεξιοτεχνικούς τρόπους όπου βέβαια όλα αυτά αποτελούν καταστάσεις ορατές στα παιδιά, τότε όλοι χωρίς καμία εξαίρεση οφείλουν να κάνουν τα αδύνατα δυνατά για μια εκπαίδευση ισορροπημένη και πάνω απ’ όλα ρεαλιστική.  Η ελληνική εκπαίδευση στην τωρινή της μορφή, αποθαρρύνει και τελικά διώχνει. Δεν υπάρχουν εκπαιδευτικά μοντέλα πρότυπα γιατί δεν υπάρχουν κοινωνίες πρότυπα.  Και ούτε χρειάζεται.  Αλλά υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα που μπορούν να εμπνεύσουν και να προσαρμοστούν στις εξελίξεις.  Ο Τζίτζικας κι ο Μέρμηγκας μπορούν να γίνουν φίλοι.

(από το tvxs.gr)