Συνάντηση με τον «Άλλον»

 



Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

Ο Ρίτσαρντ Καπισίνσκι, για πάνω από πενήντα χρόνια ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, καλύπτοντας δημοσιογραφικά τις πολιτικές καταστάσεις σε Ασία, Λατινική Αμερική και Αφρική (ως ο πρώτος ανταποκριτής από την Πολωνία). Γεννήθηκε το 1932 και πέθανε το 2007.

Παρόν σε είκοσι επτά πραξικοπήματα και μόνιμα περίεργος για τον περιβάλλοντα κόσμο σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, αντιμετώπιζε με γνήσιο πάθος τον κάθε του προορισμό, βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή του προκειμένου να καταγράψει τα γεγονότα και τις ιστορίες τόσων διαφορετικών ανθρώπων.  Υποστήριζε ότι ο ρους της ιστορίας δεν αλλάζει αλλά οι ανθρώπινες φρικτές τραγωδίες δύνανται να περιοριστούν όταν υπάρχει κάποιος να μιλήσει για εκείνες, καθώς η εξαθλίωση υπομένει σιωπηλά χωρίς να μπορεί πάντα να επαναστατεί.

Ήταν εκεί όπου το ζύμωμα των ιδεολογιών γεννούσε νέα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα. Στράφηκε στη συγγραφή βιβλίων καθώς δεν επιθυμούσε άλλη τριβή με τον παροδικό και πρόσκαιρο χαρακτήρα της δημοσιογραφίας και πλέον επιθυμία του ήταν να μεταφέρει στις σελίδες, μυρωδιές, χρώματα, τη σκόνη του δρόμου, συζητήσεις στο πραγματικό τους μέγεθος χωρίς περικοπές.

Ένα από τα συγγραφικά του έργα έχει τίτλο «Ο Άλλος» όπου μέσα από τέσσερις διαλέξεις (Διαλέξεις της Βιέννης, ο δικός μου Άλλος, ο Άλλος στο Παγκόσμιο Χωριό, η συνάντηση με τον Άλλον ως πρόκληση για τον 21^ο αιώνα) ο Καπισίνσκι προσπαθεί να οριοθετήσει και να νοηματοδοτήσει την έννοια του «Άλλου». Με μια διαφορετική και πρωτότυπη προσέγγιση αναλύει στο πώς η συνάντηση με τον «Άλλον» απαιτεί αμοιβαία προσπάθεια και κατανόηση καθώς ως όρος μπορεί να εκληφθεί σαν ένας τρόπος διαχωρισμού εθνικοτήτων, γενεών και θρησκειών. Ο ίδιος ο συγγραφέας διαχωρίζει τους Ευρωπαίους (τους Δυτικούς λευκούς) από εκείνους που χαρακτηρίζει ως «Οι Άλλοι», δηλαδή τους μη λευκούς Ευρωπαίους τονίζοντας πάντα ότι και για τους δεύτερους, «Οι Άλλοι» είναι οι πρώτοι.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό λειτουργεί ως ένας μικρός οδηγός, όπου μέσα από καίριες αναφορές, στην ιστορία, τη φιλοσοφία και την ανθρωπολογία καταλήγει σε έναν σύγχρονο τρόπο σκέψης όπου είναι εμφανή τα σημάδια της υπαρξιακής αγωνίας και του θρησκευτικού στοχασμού του ανθρώπου μπροστά σε ένα άγνωστο μέλλον, ξεκινώντας τις αφηγήσεις του από την Παλαιά Διαθήκη και το Κοράνι, το Μεσαίωνα, τις Μεγάλες Αυτοκρατορίες, τις παγκόσμιες γενοκτονίες και τις σύγχρονες διαμάχες Ευρωπαίων και μη.  Αναδεικνύει το ζήτημα της γλωσσικής σχετικότητας, των κοινωνικών δεσμών και των ηθικών συμπεριφορών καταγγέλλοντας το φανατισμό και τη δημαγωγία πιστεύοντας στις ανθρώπινες γέφυρες επικοινωνίας όπου η συνάντηση με τον «Άλλον» θα αποτελεί λαχτάρα και όχι φράγμα. 

Το βιβλίο του έχει πολιτιστική αξία κάνοντας μια ειλικρινή προσπάθεια ορθολογιστικής ανάλυσης των διαχρονικών ανθρώπινων συμπεριφορών, θέλοντας εντέλει να καταρρίψει το μύθο του «Άλλου», ο οποίος δεν είναι παρά ο εαυτός μας, μέσα από τα μάτια των συνανθρώπων μας, σε μια ίσως ιδεαλιστική συνύπαρξη αλλά αναγκαία προκειμένου να αρχίσουν να εξαλείφονται τα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας, να μειωθεί στο ελάχιστο ο φόβος του ανθρώπου για όσα δεν εκπαιδεύτηκε ή δεν θέλησε να γνωρίσει. Ο ίδιος απαντούσε για τη μετανάστευση ότι το σπίτι του είναι πάντα κάπου αλλού, σε κάποια άλλη χώρα..

Έγραφε και μιλούσε για την ενότητα μέσα στην παγκόσμια ανθρώπινη οικογένεια και για τη συνειδητοποίηση της απέραντης πολυπολιτισμικότητας, της ισότητας και της ανάγκης αποτίναξης της ευρωκεντρικής σκέψης και νοοτροπίας που πνίγει τους τόσους ξεχασμένους πολέμους του υπόλοιπου κόσμου.  Υποστήριξε ότι η τήρηση της αντικειμενικότητας σε κατάσταση πολέμου είναι πολύ δύσκολη καθώς υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή αναδεικνύοντας τον προβληματισμό πολλών δημοσιογράφων ως προς την προσωπική συμμετοχή, την υποκειμενικότητα και την περιγραφή/καταγραφή γεγονότων.  Ονειρευόταν πάντα την ειρήνη όταν έγραφε για τον πόλεμο τονίζοντας πως το σωστό ρεπορτάζ οφείλει να προκύπτει μετά από δυνατά και έντονα συναισθήματα.

Υποστήριξε και υπηρέτησε την ειρηνευτική δημοσιογραφία μέσα από τις πολεμικές ανταποκρίσεις του και τις εξαίσιες αφηγηματικές του δυνάμεις στα μετέπειτα βιβλία του. Προσπαθούσε να κατανοήσει τους τρόπους σκέψης κάθε τόπου που επισκεπτόταν με υποστήριξη από τις λογοτεχνικές και εθνογραφικές του επιρροές, ξεφεύγοντας από αυστηρές πολιτικές διαστάσεις, μελετώντας τες πολυεπίπεδα. Βιβλία ειρηνευτικά, που εκπαιδεύουν ουσιαστικά δίνοντας πνοή στους άπειρους παγκόσμιους πολιτισμούς ενθαρρύνοντας ο καθένας να βρει τον δικό του «Άλλο»  όχι ως θύμα αλλά ως συνοδοιπόρο στο ταξίδι της ζωής. Άξιος συνεχιστής του ανθρωπολογικού ρεπορτάζ του Μαλινόφσκι και με την εξαίσια ευφυΐα που τον χαρακτήριζε, ο Καπισίνσκι πίστευε ότι μόνο η εξοικείωση μπορεί να διαλύσει τις προκαταλήψεις όταν είμαστε πάντα σε ετοιμότητα για νέες συναντήσεις που θα μας φέρνουν κοντά στον «Άλλον» και πρωτίστως κοντά στον εαυτό μας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι, το βιβλίο του «Ο Άλλος» τελειώνει ως εξής - πως η συντροφικότητα στα αισθήματα του πόνου και της χαράς ενώνει τους ανθρώπους και όλη την ανθρωπότητα, τους νεκρούς με τους ζωντανούς και τους ζωντανούς με τους αγέννητους -(J.Conrad, The Nigger of the “Narcissus”,1979).

Το συνολικό έργο του Καπισίνσκι είναι άξιο μελέτης για εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόμενους πολίτες μέσα από τα είκοσι περίπου βιβλία του που μεταφράστηκαν σε τριάντα γλώσσες. Τιμήθηκε πολλές φορές για την προσφορά του στη σύγχρονη δημοσιογραφία και άφησε επίσης ένα σπουδαίο φωτογραφικό υλικό από τα μέρη του κόσμου στα οποία επιδίωξε να συναντήσει τους δικούς του «Άλλους».

(στο βιβλίο.net & independent.gr )