Αόρατος άνθρωπος

 

Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

Ο Ραλφ Έλισον (Ralph Ellison) γεννήθηκε το 1914 στην Οκλαχόμα και πέθανε το 1994. Εκτός από συγγραφέας ήταν και κριτικός πεζογραφίας. Επίσης, δίδαξε ρωσική και αμερικανική λογοτεχνία στο Bard College. Απέκτησε παγκόσμια φήμη με την έκδοση του βιβλίου «Αόρατος Άνθρωπος» και τιμήθηκε στην Αμερική με το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου το 1953. Κατατάσσεται στους κορυφαίους αφροαμερικανούς συγγραφείς, καθώς μέσα από το έργο του σχολίασε την κατάσταση που επικρατούσε στις ΗΠΑ σχετικά με τα δικαιώματα των έγχρωμων ανθρώπων και συμμετείχε ενεργά στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των αφροαμερικανών.

Ο “Αόρατος Άνθρωπος“ (The Invisible Man, 1953) είναι ένα μυθιστόρημα που περιγράφει τη ζωή ενός ανώνυμου Αφροαμερικανού πρωταγωνιστή ο οποίος ξεκινάει από μια μικρή πόλη του Νότου, γεμάτος ενοχές για τη φυλή του, θέλοντας να διαπρέψει σε έναν κόσμο που εξουσιάζεται από λευκούς, αλλά και φορτωμένος όνειρα. Σε ένα ακροατήριο λευκών διαβάζει ένα κείμενο για τους αγώνες των Αφροαμερικανών και έτσι κερδίζει υποτροφία για ένα κολλέγιο όπου μαθητεύουν αποκλειστικά ‘’μαύροι’’ φοιτητές. Αποτελεί εξαιρετικό φοιτητή με έντονες πολιτικές ανησυχίες. Ο διευθυντής του κολεγίου, Αφροαμερικανός και ο ίδιος, περιγράφεται μέσα από τον αφηγητή ως άνθρωπος με επιρροή και πλούτο και καταγράφεται να υποστηρίζει ότι «θα προτιμούσε να δει κάθε νέγρο της χώρας να κρέμεται νεκρός από τα δέντρα», προκειμένου να διατηρήσει την κοινωνική του θέση.

Όλα θα αλλάξουν για τον νεαρό, όταν αναλαμβάνει να ξεναγήσει τον λευκό ιδρυτή-χρηματοδότη και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του κολλεγίου κο Νόρτον, στους εξωτερικούς χώρους του ιδρύματος, όπου εκεί έρχεται αντιμέτωπος με την εξαθλίωση της μαύρης φυλής. Ανακαλύπτει τις φτωχογειτονιές και τα μπαρ όπου συχνάζουν ναρκομανείς και πόρνες. Μια ταξική διαδρομή όπου αποτέλεσμα είναι ο διευθυντής να τον αποβάλλει που σκέφτηκε να δείξει στον ιδρυτή την παραπάνω εξαθλίωση.

Φεύγοντας από το κολλέγιο, φτάνει στη Νέα Υόρκη όπου καταλήγει να ζει αόρατος στο υπόγειο ενός κτιρίου όπου διαμένουν μόνο λευκοί. Εγκαταλείπει τη δουλειά που βρήκε σε εργοστάσιο χρωμάτων λόγω εργασιακού ατυχήματος όπου τραυματίζεται στο κεφάλι από μια έκρηξη. Όταν ξεπερνά τον τραυματισμό του, γίνεται μέλος σε μια αδελφότητα όπου αναλαμβάνει λόγω του εξαιρετικού του ρητορικού ταλέντου, να ξεσηκώσει τους Αφροαμερικανούς πολίτες, χωρίς βία, ως προς την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Ανταπεξέρχεται με μεγάλη επιτυχία σε αυτόν τον ρόλο αλλά σταδιακά απομονώνεται λόγω εσωτερικών συγκρούσεων στην αδελφότητα. Όταν πια ξεσπάει η μεγάλη φυλετική εξέγερση στο Χάρλεμ, ο ήρωας του βιβλίου βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων όπου αναθεωρεί σχετικά με τις ‘’χρωματικές διαφορές’’ των φυλών.

Ο “Αόρατος Άνθρωπος’’ αποτελεί ένα οδοιπορικό της εκρηκτικής αυτής περιόδου στην Αμερική. Περιγράφει επίσης το πώς οι Αφροαμερικανοί που κατείχαν κάποιες προνομιούχες θέσεις προσπαθούσαν να διατηρούν καλές σχέσεις με τους λευκούς ώστε να παραμείνουν σε αυτές όταν την ίδια στιγμή οι απλοί Αφροαμερικανοί πολίτες ουσιαστικά υπέφεραν. Τέλος, πραγματεύεται το πώς ο ήρωας νιώθει αόρατος και εξορισμένος καθώς βρίσκει διαφωνίες και με τις δύο φυλές και σε αυτό το σημείο έρχεται να αναρωτηθεί για την προσωπική του κοσμοθεωρία και τους μεγάλους φόβους του, στη σκοτεινή κοινωνικοπολιτική περίοδο του ’50, σε ένα φόντο «σκοτεινό» και με ατμόσφαιρα, τουλάχιστον αποπνικτική.

Αφορμή για το βιβλίο του Έλισον αποτέλεσε το ομότιτλο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Χ. Τζ. Γουέλς που εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία το 1897. Σε αυτό παρακολουθούμε τον Γκρίφιν, φοιτητή χημείας, ο οποίος ανακαλύπτει τη συνταγή που θα τον κάνει αόρατο. Έτσι αόρατος καταφέρνει να κυκλοφορεί και άλλες φορές μεταμφιεσμένος φορώντας γυαλιά, επιδέσμους και γάντια. Η ιστορία του Έλισον είναι η αντεστραμμένη μεταφορά του παραπάνω βιβλίου όπου αόρατος είναι εκείνος που αρνούνται να τον δουν, όχι εκείνος που γίνεται αόρατος με τη θέλησή του.

Ένα μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1952, όταν το φυλετικό βρι­σκόταν στο επίκεντρο της αμερικανικής κοινωνίας. Η ιστορία εξελίσσεται μέσα από την απαίτηση του ήρωα να αποκτήσει υπόσταση και να διεκδικήσει την ίδια του τη ζωή. Να πάψει να ματαιώνεται ο ίδιος και η φυλή του και να αποκτήσει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα μετά τον εξορισμό του από κάθε κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό σύστημα αξιών.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο με σημαντικούς συμβολισμούς και μια ιστορία που προσπαθεί να διαφωτίσει το τί μπορεί να λογίζεται ως ηρωισμός στη σύγχρονη εποχή. Ο συγγραφέας καταφέρνει και περιγράφει το βαθύ ταξικό και πολιτικό χάσμα εκείνης της εποχής, κρίνοντας τη λειτουργία του αμερικάνικου κράτους στην ουσία του χωρίς να παραμένει στο δίπολο ‘’λευκό-μαύρο’’. Ένα πεζογράφημα για την καταπίεση, την κοινωνική αθλιότητα και το ρατσισμό όπου ο ανώνυμος ήρωας, από το σκοτάδι ενός υπογείου, φτάνει στο φως.

Οι ελπίδες ενός ανθρώπου που νιώθει αόρατος όταν βλέπει να γκρεμίζονται οι ελπίδες του για καλύτερες κοινωνικές συνθήκες:

''Είμαι ένας αόρατος άνθρωπος. Όχι δεν είμαι φάντασμα από εκείνα που στοίχειωναν τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, ούτε είμαι κανένα από εκείνα τα εκτοπλάσματα του Χόλιγουντ. Είμαι ένας υπαρκτός άνθρωπος , ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά, με ίνες και υγρά -και μπορώ μάλιστα να υποστηρίξω πως διαθέτω και μυαλό. Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν. Όπως οι ασώματες κεφαλές που βλέπετε καμιά φορά στο τσίρκο, είναι σαν να με περιβάλλουν παραμορφωτικοί καθρέφτες. Όσοι με πλησιάζουν βλέπουν μόνο όσα με περιβάλλουν, τον εαυτό τους ή θραύσματα της φαντασίας τους-για την ακρίβεια , βλέπουν τα πάντα και τους πάντες εκτός από εμένα...''

Ο πρωταγωνιστής καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μόνο η αυτογνωσία μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ατομικής και κοινωνικής συνείδησης, στην καταπολέμηση του αόρατου εαυτού και στην κοινωνική ελευθερία. Λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, πολιτικό, μουσικό στους ρυθμούς του, πυκνό, έντονο, βίαιο βιβλίο, που ξεδιπλώνει το μεγαλείο της κοινωνικής σκέψης και συνείδησης και προπαντός της ισορροπίας, όταν κάνουμε λόγο για θέματα πολύπλευρου ρατσισμού και αμφίδρομων κοινωνικοπολιτικών και ανθρώπινων σχέσεων. Αναπόφευκτα, φέρνει συνειρμούς και συγκρίσεις για όσα έχουν αλλά κυρίως για εκείνα που δεν έχουν ακόμη αλλάξει στις φυλετικές διακρίσεις.

(στο vivlio.net & independent.gr)