Η διαχρονική αποφασιστική στιγμή

Paris. Place de l'Europe. Behind the Gare Saint-Lazare, 1932

 Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

O Henri Cartier-Bresson (22 Αυγούστου 1908 - 3 Αυγούστου 2004) ήταν Γάλλος φωτογράφος. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φωτογράφους του 20ού αιώνα και ειδικότερα ο πατέρας του φωτογραφικού ρεπορτάζ και της καλλιτεχνικής φωτογραφίας δρόμου.

Το έργο του έχει κερδίσει καθολική παγκόσμια αναγνώριση. Σπούδασε ζωγραφική τη δεκαετία του 1920 και ασχολήθηκε με τη φωτογραφία τη δεκαετία του 1930. Επισκέφθηκε την Ισπανία το 1937 κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και το 1940 συνελήφθη από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε για 3 χρόνια. Δραπετεύει το 1943, φτάνει στη Γαλλία και μπαίνει στην αντίσταση, όπου συμμετέχει σε φωτογραφικά επιτελεία και καθοδηγεί την κινηματογράφηση και φωτογράφηση της κατοχής και της απελευθέρωσης του Παρισιού. Παράλληλα, κάνει τα φωτογραφικά πορτραίτα διαφόρων καλλιτεχνών. Το 1946 επέστρεψε στις Η.Π.Α για να πραγματοποιήσει έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (Museum of Modern Art). Το 1947 υπήρξε συνιδρυτής με τους Ρόμπερτ Κάπα και Ντέιβιντ Σέιμουρ, στο διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Μάγκνουμ (Magnum), στο οποίο παρέμεινε μέλος του ως το 1966. Πέθανε στο σπίτι του στο Παρίσι σε ηλικία 96 ετών (από Wikipedia).

Το διάσημο δοκίμιό του ''Αποφασιστική Στιγμή'' αποτελεί έναν οδηγό, θα μπορούσαμε να πούμε, φωτογραφικού ήθους. Σε αυτό το δοκίμιο αρχικά περιγράφει τη γνωριμία του με τη φωτογραφία που ξεκίνησε με μία μηχανή Box-Brownie και συνεχίστηκε με τη θέαση κυρίως βωβού κινηματογράφου και απογειώθηκε με τη χρήση μιας μηχανής Leica που θα αποτελέσει το πολύτιμό του εργαλείο στις μετέπειτα φωτογραφικές περιπλανήσεις του στον κόσμο. Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο απευθυνόμενο σε σένα που μπορεί να είσαι ή να μην είσαι φωτογράφος. Ο Bresson μιλά για όλη τη διαδικασία της φωτογραφίας και ουσιαστικά για τη φιλοσοφία της και για την ανάγκη ισορροπίας εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου. Κάνει λόγο για τη φωτογραφία ως κοσμοθεωρία, για τη συγγένειά της με τη ζωγραφική, για το φωτογραφικό ρεπορτάζ, το θέμα και τη σύνθεσή του, για την τεχνική και τους πελάτες της φωτογραφίας.

Η φωτογραφία αποτελεί μια στατική τεχνική εικόνα που επιδρά στην όραση κάνοντάς μας να συνειδητοποιούμε ότι χιλιάδες πράγματα συμβαίνουν γύρω μας που μας διαφεύγουν όταν έχουμε την προσοχή μας στραμμένη αλλού. Ο ίδιος έχει πει ''H φωτογραφία είναι για εμένα η αυθόρμητη παρόρμηση μιας αέναης οπτικής εγρήγορσης που συλλαμβάνει τη στιγμή και την αιωνιότητά της''.

 Στάθηκε υπέρ της νηφαλιότητας και της συναισθηματικής εντιμότητας απέναντι στο φωτογραφικό θέμα πιστεύοντας πως αυτό ουσιαστικά επιβάλλεται από μόνο του με τη δύναμή του χωρίς απαραίτητα να το επιλέγουμε. Ο ίδιος δήλωσε ότι προτιμά το ανεπιτήδευτο των «μικρών φωτογραφιών ταυτότητας που στέκονται στριμωγμένες στις βιτρίνες παρά τα στημένα πορτραίτα».

Πάλεψε για την τέχνη του σε μια εποχή που υπήρχε καχυποψία για τη φωτογραφική μηχανή και όχι εξοικείωση, προσπαθώντας παρόλα αυτά να αναδεικνύει την κίνηση της φωτογραφίας η οποία οφείλει να αγγίζει την εκφραστική ισορροπία. Έζησε δυο πολέμους και αποτύπωσε τη νέα εποχή για την Ευρώπη που μάζευε τα συντρίμμια της αλλά και όλα τα σπουδαία πολιτικά γεγονότα, αφοσιωμένος όμως πάντα στον άνθρωπο, αναδεικνύοντας τις χιουμοριστικές και τρυφερές πλευρές του. Φωτογράφησε μοναχικές ανθρώπινες φιγούρες, δημόσιους χώρους, πάρκα αλλά και τους κοινωνικά αποκλεισμένους που επιβίωναν σε άθλιες συνθήκες. Ακόμη, αφοσιώθηκε στη φωτογραφική χαρτογράφηση των τοπίων της ευρωπαϊκής ηπείρου μακριά από τους ανθρώπινους περιορισμούς των συνόρων.

Πίστευε ότι το φωτογραφικό ρεπορτάζ συχνά απευθύνεται σε έναν κόσμο διψασμένο για τη συντροφιά της εικόνας, βιαστικό και καταναλωτικό. Υποστήριζε πάντα ότι η φωτογραφική μηχανή ως εργαλείο είναι το παιχνίδι του φωτογράφου, κάνοντάς τον να επεμβαίνει στο νόημα του κόσμου και γιατί όχι, να το αλλάζει την ίδια στιγμή που ο άνθρωπος ''χειρίζεται τη φωτογραφική μηχανή και η φωτογραφική μηχανή τον άνθρωπο''. Η συγγένειά του με τη σουρεαλιστική ζωγραφική αποτυπώθηκε στην έντονη αισθητική των φωτογραφιών του που συχνά είναι διάχυτες από ερωτισμό.

Μας λέει ο Bresson ότι «απ' όλα τα εκφραστικά μέσα η φωτογραφία είναι το μόνο που παγιώνει μία συγκεκριμένη στιγμή». Αυτή τη στιγμή κατάφερε να αρπάζει, την αστραπιαία κίνηση που δεν προλαβαίνει να γίνει αντιληπτή από το ανθρώπινο μάτι κι έτσι να την χαρίζει για πάντα στο χρόνο που για εκείνον είναι ''η πεμπτουσία της ζωής''.

Τα κείμενά του λοιπόν, εξετάζουν την σπουδαιότητα της φωτογραφίας για τη μνήμη και το νόημα των τεχνολογικών μέσων. Το έργο του αποτελεί μια φωτογραφική παρακαταθήκη από τον μεγάλο δάσκαλο της φωτογραφίας που ήξερε να ''μεταμορφώνει την καθημερινότητα σε αιωνιότητα».

•  η φωτό στην κορυφή: Η διασημότερη ίσως φωτογραφία του, δείγμα της ‘’αποφασιστικής στιγμής’’. Όπως δήλωσε ο ίδιος «Υπήρχε μια σανίδα από τις επισκευές του φράχτη πίσω από τον σταθμό Gare Saint-Lazare. Έτυχε να βρίσκομαι στο σημείο εκείνο με τη μηχανή μου, μέσω ενός κενού στο φράχτη, και εκείνη τη στιγμή της λήψης ο άντρας πήδηξε». Η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά: η αφίσα στο βάθος που περιέχει την ίδια κίνηση του σώματος με τον πρωταγωνιστή της φωτογραφίας. 

(στο independent.gr).