Το νόημα των ανθρώπινων δικτύων

  

 Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

Τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων και διαπροσωπικών σχέσεων αλλά και κοινωνικών δομών αποτελούμενα από σύνολα παραγόντων, άτομα και οργανισμούς. Πλέον ο όρος περιγράφει και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δημιουργούν κοινωνικές σχέσεις ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα, σκοπούς και ιδέες.

 

Όσον αφορά τη θεωρία των ανθρώπινων δικτύων, ουσιαστικά ξεκινά από τα αρχέγονα χρόνια, ως ανάγκη για την ερμηνεία της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς. Πλέον αποτελεί το πολυτιμότερο εργαλείο για τη μεθοδολογική ανάπτυξη των κοινωνικών επιστημών. Η έννοια ''δίκτυο'' αρχικά παραπέμπει στους τεχνικούς όρους της Πληροφορικής αλλά ιστορικά περιγράφει τα δίκτυα εξουσίας, τα εμπορικά και πελατειακά δίκτυα, όπως επίσης τις σχέσεις ανάμεσα σε ομάδες κοινωνικές, επαγγελματικές κτλ.

Οι κοινωνικοί και ανθρωπιστικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν την έννοια του ''δικτύου'' για τη δημιουργία ερευνητικών μοντέλων και μεθόδων που εκτείνονται από την Κοινωνιολογία έως τις οικονομικές, ψυχολογικές, ιστορικές και εθνολογικές επιστήμες (network analysis). Η συστηματοποίηση της ανθρωπολογικής έρευνας έχει τις ρίζες της στις αγγλοσαξονικές ανθρωπολογικές μελέτες ήδη από τη δεκαετία του '30, μέσα από τα ρεύματα της Ψυχολογίας της Αλληλεπίδρασης και της δημιουργίας των διαπροσωπικών σχέσεων.

Η παραπάνω συστηματική μελέτη αναπαριστά τις κοινωνικές σχέσεις και την κοινωνική ζωή με τη μορφή δικτύου με γραμμές που αναπαριστούν τις σχέσεις ατόμων και ομάδων που ενώνονται με τελείες οι οποίες αναπαριστούν τα προαναφερθέντα άτομα και ομάδες. Με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και αναδεικνύουν πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους τα άτομα με τις ίδιες συμπεριφορές και συνήθειες.

Οι μελέτες δεν σταματούν, από τις σύγχρονες σχολές σκέψεις όπως εκείνη του Manchester και του Harvard (προσωποκεντρικά και πλήρη δίκτυα) έως τη μελέτη του αμερικάνου κοινωνιολόγου Mark Granovetter ''The strength of wick ties'', όπου κατατάσσει τους ανθρώπινους δεσμούς σε αδύναμους και ισχυρούς λαμβάνοντας υπόψη τους συναισθηματικούς δεσμούς, τη συχνότητα των επαφών και της επικοινωνίας, το βαθμό εξάρτησης της σχέσης αλλά και τον υπάρχοντα βαθμό εχεμύθειας. Υποστήριξε ότι τα κλειστά συστήματα/δίκτυα διέπονται από ισχυρότερους δεσμούς ενώ οι αδύναμοι δεσμοί είναι εκείνοι που βοηθούν στη σύνδεση διαφορετικών μεταξύ τους δικτύων μεταφέροντας διάφορες πληροφορίες.

Η μελέτη των ανθρώπινων και κοινωνικών δικτύων συνεχίζεται δυναμικά καθώς όλοι είμαστε συνδεδεμένοι σε αχανή κοινωνικά δίκτυα αποτελούμενα από φίλους, συναδέλφους, οικογένεια κτλ. Έτσι ένα τεράστιο εύρος χαρακτηριστικών από την παχυσαρκία μέχρι την ευτυχία (βλ. μελέτες του καθηγητή κ.Νικόλα Χρηστάκη) διαδίδονται από άτομο σε άτομο αποδεικνύοντας πώς η θέση που ο καθένας μας κατέχει μέσα σε ένα δίκτυο, επηρεάζει αποφασιστικά τη ζωή μας με χιλιάδες διαφορετικούς τρόπους.

Κατά συνέπεια οι μελέτες δεν έχουν παρά να στραφούν στη λειτουργία των ανθρώπινων συναισθημάτων, όπως ο θυμός ή η ευτυχία τα οποία δεν τα βιώνουμε μονάχα εσωτερικά αλλά τα εκφράζουμε και εξωτερικά ώστε να είναι αντιληπτά από τους άλλους και να μπορούν να αντιγραφούν. Όταν πολλά ζεύγη ατόμων συνδέονται σε αχανή δίκτυα ανθρώπινης και κοινωνικής επαφής τότε συνειδητοποιούμε την συναισθηματική επιρροή ανάμεσα στους ανθρώπους και τους ευρύτερους πληθυσμούς. Το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, ο τρόπος πολιτικής ψήφου, τα διαζύγια, οι διάφορες εκφράσεις του αλτρουισμού, αποδεικνύουν και πάλι τα πρωτόγονα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής έκφρασης.

Τα συναισθήματα δεν υφίστανται ατομικά αλλά συλλογικά χτίζοντας κοινωνικά δίκτυα με δομικές σχέσεις που έχουν μια ''αρχιτεκτονική'' μορφή αποδίδοντας στους ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες, διαφορετικές ιδιότητες. Επίσης, οι καταστάσεις που συμβαίνουν μέσα στα δίκτυα επηρεάζουν τόσο τη δομή των δικτύων όσο και την προσωπική μας συμπεριφορά. 

Πιθανά, οι αιτίες των ανθρώπινων κοινωνικών δικτύων να βρίσκονται κωδικοποιημένες στα ανθρώπινα γονίδια και νέες ιδιότητες να κάνουν την εμφάνισή τους λόγω ακριβώς της σύνδεσής μας στα κοινωνικά δίκτυα. Η συνολική λειτουργία αυτών των δικτύων μας βοηθά να κατανοήσουμε, στα όρια του εφικτού, τη λειτουργία του κόσμου γύρω μας, από τη δική μας συμπεριφορά και εμπλοκή στη διαμόρφωση των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων έως την ανάλυση των χαρακτηριστικών μιας επανάστασης ή μιας κοινωνικής εξέγερσης μέσα στο χρόνο, διαμέσω του συστήματος μετάδοσης των συναισθημάτων.

Αντίστοιχα, ο τρόπος λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στην κατανόηση της προσωπικής και κοινωνικής αντιμετώπισης της υγείας, της ασθένειας, των συναισθημάτων συνολικά και φαινομένων όπως ο πόλεμος, το έγκλημα, οι οικονομικές διακυμάνσεις της αγοράς και η αποτυχημένη εφαρμογή οικονομικών μοντέλων.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι ένα σύνολο ατόμων που επιδεικνύει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά ή συμβάλλει στην επικράτηση συγκεκριμένων φαινομένων οφείλει να μελετάται με βάση τη συλλογική συνείδηση καθώς οι δομές των ανθρώπινων δικτύων δημιουργούνται μέσα από την ανθρώπινη αλληλεπίδραση και ασκούν μια τεράστια κοινωνική και πολιτική δύναμη. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι απαραίτητα για τη διάδοση θετικών καταστάσεων και συναισθημάτων όπως η αγάπη, η ευτυχία και πάνω απ' όλα για τη διάδοση των ιδεών. Αντίστοιχα, η διατήρηση και εξέλιξη των κοινωνικών δικτύων εξαρτάται άμεσα από τη διάδοση των θετικών καταστάσεων.

Η συνέχιση του κόσμου μας, ζητά όλο και περισσότερες συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων και η αξία της μελέτης των ανθρώπινων δικτύων είναι τεράστια καθώς με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύονται οι κοινωνικές αλλαγές και κυρίως οι εξελίξεις στα δίκτυα εξουσίας και επιβολής, που μπορούν να πολεμηθούν μόνο μέσα από τις αλλαγές στα κοινωνικά ανθρώπινα δίκτυα και τις βελτιώσεις των ανθρωπίνων σχέσεων.

(στο independent.gr)